Yıpranma Payı Emekliliği Nasıl Etkiler, Nasıl Kullanılır ?
Emekli olmak için bazı meslek kollarına yönelik yıpranma payı hakkı sunulmaktadır. İş tanımı gereği görülen yıpranma payı, bu açıdan, kişilerin daha erken emeklilik hakkı elde etmelerine olanak tanımaktadır. Ancak yıpranma payının şartları meslek tanımına göre değişiklik gösterebilmektedir.
Yıpranma Payı Nedir?
Yıpranma payı temel olarak 1 Mart 1965 tarihinden önce 5417 ve 6900 sayılı kanunlar çerçevesinde belirtilmiş olan ağır ve yıpratıcı kabul edilen işlerde çalışan ve işçi statüsünde olan sigortalılar için geçerli kabul edilen bir uygulama olarak görülüyordu. Daha sonra ise 506 sayılı kanun çerçevesinde itibari hizmet süresi olarak yer almıştır. Son olarak ise yapılan düzenlemeler ile birlikte 1 Ekim 2008 tarihli sosyal güvenlik reformu kapsamında 5510 sayılı kanunda fiili hizmet süresi zammı olarak yer almıştır.
Uygulamada devlet memurları açısından 5434 sayılı Emekli Sandığı kanununda fiili hizmet süresi zammı ve itibari hizmet süresi zammı olarak yer almaktadır. Fakat genel yaygın kanıda uygulamanın ismi yıpranma payı olarak geçtiği için, genel olarak kavram yıpranma payı olarak adlandırılmaktadır. Yıpranma payı halihazırdaki mevzuat kapsamında sadece 4A yani SSK ve 4C yani Emekli Sandığı’na tabii olanlar için geçerlidir. Bu bakımdan 4B yani Bağkur sigortalıları için geçerli olmamaktadır.
Yıpranma Payının Emeklilikte Etkisi
Geçmiş mevzuatlar kapsamında yıpranma payı olarak adlandırılan durum, itibari hizmet süresi olarak geçerken, şimdiki yürürlükte olan mevzuat kapsamında fiili hizmet süresi zammı olarak yer almaktadır. Kanunlarda belirtilmiş olan ağır ve yıpratıcı işlerde çalışmış olanların, bu işlerde çalışmış oldukları her bir yıllık sigortalılık süresi kapsamında yine kanunda belirtilmiş olan süre kadar ekleme yapılabilmektedir. Ayrıca bu türden sigorta kapsamında olanların emeklilik yaş hadlerinden ötürü yani doldurmaları gereken emeklilik yaşlarından itibaren de yine kanunda belirtilmiş olan süre kapsamında indirim yapılmaktadır.
1 Ekim 2008 tarihinden itibaren geçerli olmuş fiili hizmet süresi zammı kapsamına giren işler ya da meslek tanımları mevzuatta ayrıca belirtilmiştir. Söz konusu olan uygulama ile birlikte kişinin çalışma süresine, ilgili mevzuat tablosunda belirtilmiş gün sayısı kadar ekleme yapılır, başka bir deyişle fiili hizmet süresi zammı eklendiği gibi ilaveten verilen fiili hizmet süresinin de 3 yılı geçmemesi ve tablonun ilgili maddelerinde bulunan yasama organı üyeleri ve dışarıdan atanmış olan bakanların tamamı, diğerleri için de yarısı kanunda yaşlılık aylıklarının bağlanması için ön görülmüş olan emeklilik yaş hadlerinden indirilmektedir. Bu durumda ilgili tabloda 10 numaralı maddede bulunan ve yer altı işlerinde çalışan (maden vb) için verilen fiili hizmet sürelerinin tamamı da yaş hadlerinden yani emeklilik yaşlarının doldurulması için gereken yaşlardan muaf tutulurlar.
Fakat emeklilik yaş haddi indiriminden yararlanılması için ölüm ve maluliyet halleri ile yasama organı üyeleri ile dışarıdan atanmış bakanlar hariç tutulmak üzere, sigortalıların en az 1800 gün, diğer sigortalarının ise en az 3600 gün belirtilen işyerinde ve işlerde çalışmaları gerekmektedir. Örnek olarak kişinin iki yıl fiili hizmet süresi kazanması halinde, kişinin emeklilik için doldurması gereken yaş da 52 ise, bu sürenin yarısı emeklilik yaşından düşülerek 51 yaşında emekli olma imkânı oluşmaktadır.
Yıpranma Payı Nasıl Kullanılır?
Yıpranma payını kullanmak için çalışanların herhangi bir ilave uygulama yapmasına gerek yoktur. İşverenin uygulama kapsamına girmiş olan işlerde ya da işyerlerinde çalışanlar için SGK’ya her ay verdiği prim belgesi, SGK tarafından iş tanımına göre ekleme yapılmakta ve emeklilik koşulları oluştuğunda yine doğrudan SGK tarafından hesaplama yapılarak ilgili süreler emeklilik yaş haddinden düşülmektedir.