Psikoteknik belgesi, özel ve resmî kuruluşlarda sürücülük yapacak kişilerin araç kullanımları esnasında zihinsel ve psikomotor becerilerinin yeterli olup olmadığının bilgisayar destekli testler akabinde yapılan değerlendirme sonucu belirlenmesidir. Kişiler psikoteknik belgesiyle araç güvenli araç kullanımı için gerekli düzeyde zihinsel ve psikomotor yeteneğine sahip olduğunu belgelemektedir.
Bu değerlendirmede zihinsel yetenekler kapsamında ölçülen beceriler aşağıdaki gibidir:
- Dikkat becerisi
- Anlama ve değerlendirme becerisi,
- Hız ve mesafe algılama becerisi,
- Geniş görüş alanı içinde uyaran fark etme,
- Şekil algılamada görsel süreklilik,
Psikoteknik belgesi için yapılan değerlendirme sürecinde psikomotor kapsamında ölçülen beceriler ise şunlardır:
- Tepki hızı,
- Koordinasyon düzeyi,
Bu teste tabi tutulan ve olumlu değerlendirilen kişilerin aldığı psikoteknik raporunun İlçe Sağlık Müdürlüğü ya da devlet hastanesinin baş hekimi tarafından onaylanması durumunda kişiler psikoteknik belgesini almış olur.
Zihinsel Yetenek – Dikkat Becerisi
Dikkat becerisinin ölçümünde birden fazla uyaranın bulunduğu bir ortamda kişinin yalnızca test dâhilinde belirlenen kritik uyarana yönlendirilmesi ve bu sürekli olarak gönderilen kritik uyaranların seçici algılamayla fark edilmesi üzerine kurulan bir yöntem kullanılmaktadır.
Dikkat becerinin ölçümünde uygulanan testlerin özellikleri aşağıdaki gibidir:
- Değerlendirme sürecinde performans hızı, performans kalitesi ve performanstaki tutarlılık gibi parametreler esas alınmalı ve bu üç kavram üzerinden yapılan inceleme ile sayısal bir veri olarak belirlenmeli.
- Performans hızı saptaması kişinin kritik uyaranı fark ettiği saniye üzerine yapılacak test ile tamamlanmalıdır.
- Dikkat testinden alınacak sonucun doğru ve geçerli sonuç sayılabilmesi için uygulanan testin en az 10 dakika kadar sürmesi gerekmektedir.
- Performans hızıyla performans kalitesine dair yapılan ölçümlerin ilişkilendirilmesi akabinde bu durum norm grubuyla eş değer tutulmamalıdır. Bu ölçümlerin bilgisayar tarafından yorumlanmasında bir zorluk olmaması için “Performans hızı / Performans Kalitesi” diyagramı şeklinde bir grafik özetin hazırlanması gerekir.
Zihinsel Yetenek – Anlama ve Değerlendirme Becerisi
Anlama ve değerlendirme yeteneğinin doğru saptanması için yapılan testlerin içeriklerinde; kişinin analitik düşünme becerisi, olgulara dair ipuçlarını birleştirebilme ve mantıklı sonuçlar elde edebilme becerisi, olgular arasında bağlantı kurabilme yeteneği gibi etmenlerin belirlendiği uygulamalar yer almalıdır.
Anlama ve değerlendirme becerisinin ölçülmesi için yapılan testlerin özellikleri aşağıdaki gibi olmalıdır:
- Ölçümlerin sözel olmayan testler ile yapılması gerekir.
- Bilgisayar ortamında otomatik karşılaştırmanın sağlanabilmesi için yaş grupları ve eğitim düzeyleri için farklı gruplar oluşturulmalıdır.
- Soruların istatiksel olarak muhakeme yeteneğinin ölçümünü sağlayarak düzeyde olması gerekmektedir.
- Soruların zorluk düzeylerine göre sınıflandırılması ve test içine hem rastgele hem de eşit bir biçimde dağıtılması gerekir.
Zihinsel Yetenek – Hız ve Mesafe Algılama Becerisi
Hız ve mesafe algılama yeteneğinin ölçümünde kişilerin hareket halinde olan nesnelerin sahip olduğu hareket hızlarının ve hedefe ne kadar uzakta olduğunun belirleneceği türden bir test sistemi kullanılmalıdır.
Hız ve mesafe algılama becerisinin saptanmasında kullanılan testin özellikleri aşağıdaki gibidir:
- Test içeriğinde yer alan nesnenin hareket hızının ve hedefe uzaklığının değişken olması ve kişilerin bu nesneyi ve nesnenin hareket hızıyla birlikte hedefe olan uzaklığını ne düzeyde gözlemleyebildiği incelenmelidir.
- Kişinin hız ve mesafe algılama yeteneğinin ölçümünün doğru sonuç vermesi için uygulanan test sayısının yeterli düzeyde olması gerekir. Bu da hız ve mesafe becerisinin ölçümünde 20 – 30 arasında deneme yapılması manasına gelmektedir. Ayrıca kişinin denemelerde yaptığı sonuçların da diğer sonuçlarıyla tutarlı olması gerekmektedir.
Zihinsel Yetenek – Geniş Görüş Alanı İçinde Uyaranı Fark Etme Becerisi
Kişinin geniş görüş alanı içerisinde uyaranı fark etme becerisine dair uygulanan testin 140 derecelik görüş alanı dâhilinde yapılması gerekmektedir. Belirlenen bu görüş alanı içerisinde kişinin belli uyaranları fark ettiği uzaklık ve bu esnada verdiği tepkilerin doğru olup olmadığı üzerine bir test yapılmalıdır.
Geniş görüş alanı içerisinde uyaranı fark etme becerisine dair uygulanan testin doğru sonuçlar vermesi ve psikoteknik belgesini alacak adayların doğru değerlendirilmesi için içeriğinin bu şekilde hazırlanması gerekmektedir.
Zihinsel Yetenek – Şekil Algılamada Görsel Süreklilik Becerisi
Şekil algılamada görsel süreklilik yeteneğinin ölçümünde elde edilmesi gereken sonuçlar; kişinin şekil algılama süreci içerisinde seçici davranmaya yarayan ölçütlere ne kadar süre odak verebildiği, bu ölçütleri sürekli olarak takip edip edemediği ve akabinde verdiği tepkilerin süreleri üzerine olmalıdır. Şekil algılamada görsel süreklilik becerisinin bu kriterlere bağlı kalarak yapılan testlerle değerlendirilmesi gerekmektedir.
Şekil algılamada görsel süreklilik becerisinin ölçümünde uygulanacak testin özellikleri şöyle listelenebilir:
- Şekil algılamada görsel süreklilik becerisinin ölçüldüğü bu testin trafik işaretleriyle oluşturulması trafik atmosferiyle doğrudan bağ kurulması açısından önemlidir. Bu sebeple şekil algılamada görsel süreklilik testinin trafik işaretleriyle yapılması gerekmektedir.
- Test içerisinde trafik işaretlerinin bir disiplin kapsamında takip edilmesi ve seçilebilmesi sürecinin oluşturulması gereklidir.
- Şekil algılamada görsel süreklilik yeteneğinin doğru sonucu vermesi için 30 – 40 deneme yapılmalıdır.
- Kişinin testi ne kadar sürede bitirdiği ve belirlenen işaretin fark edilme, işarete tepki verilme süresi değerlendirilmelidir.
Psikomotor Yetenek – Tepki Hızı Becerisi
Tepki hızının ölçümünde kişinin belirlenen uyaranı fark etmesi ve bu uyarana tepki vermesi arasındaki sürenin değerlendirilmesi gerekmektedir. Psikomotor yetenekler kapsamında incelenen bu tepki hızı testinin özellikleri ise aşağıdaki gibidir:
- Kişinin belirlenen uyarana karar verme hızı ve gösterdiği motor tepki hızını birbirinden ayrı olacak şekilde incelemek gerekmektedir.
- Tepki hızı testinde yalnızca kişinin ne kadar hızlı tepki verdiği önemli değildir. Ayrıca kişinin verdiği tepkinin doğru olup olmadığı da incelenmesi gereken diğer bir konudur. Bu sebeple test içeriğinde çeşitli görsel uyaranlar ve çeşitli sesli uyaranlar bulunmalıdır. Tepkiler ise hem ellerle hem de ayaklarla verilmelidir. Bu bağlamda belirlenen uyaranlara kişinin nasıl bir tepki vereceği belirlenmeli ve performansı kalitesi de değerlendirilmelidir.
- Belirlenen bu sesli ve görsel uyaranlara kişilerin verdiği tepkiler ise doğru, yanlış ve geç tepkiler olarak grafik şeklinde ifade edilmelidir.
Piskomotor Yetenek – Koordinasyon Düzeyi
Koordinasyon düzeyinin belirlenmesinde kişinin karşılaşacağı durumlara doğru tepkileri verebilmesi için yeterli düzeyde koordinasyon becerisinin olup olmadığı ele alınır. Bu hususta koordinasyon düzeyi belirlenirken kişinin farklı uzuvlarını aynı anda ve doğru hareket edebilme düzeyi incelenir.
Psikoteknik Değerlendirme Sonuçları Nasıl Olur?
Psikoteknik testi sonucunun belirlenmesinde rol oynayan faktörler aşağıdaki gibidir:
- Seçici dikkate bağlı tepki hızının 1,50 saniyeden fazla olmaması gerekmektedir.
- Türkiye sıralaması dâhilinde %40’lık dilimin dışında olanlar başarısız olarak kabul edilmektedir.
- Test sunum kısmında atlanan uyaranlar ve yanlış alarmların sağ ve sol ekstrem noktalar gibi belirli bölgelerde yoğunluk yaratmaması gerekir. Sağ ve sol ekstremde yoğunlaşma gibi bir durum söz konusu ise geniş görüş alanı içerisinde uyaranı fark etme becerisinin tespiti için alınan sonuçlarla birlikte bir yorum yapılmalıdır.
- Ayrıca kişilerin yapılan testlerde belirli yüzdeliklerin dışında olmaması gerekmektedir.
Psikoteknik Değerlendirme Ücreti Ne Kadar?
Psikoteknik belgesi için talep edilen ücret bölgeden bölgeye değişiklik göstermektedir. Psikoteknik değerlendirmesi için talep edilen ücreti, o bölgede yer alan test uygulayıcıları ile ilgili meslek kuruluşlarının alınarak, o şehrin il sağlık müdürü tarafından il umumi hıfzıssıhha kararı akabinde belirlenmektedir. Bu hususlarda değişiklikler gözlense de psikoteknik belgesinin ortalama tutarı 140 TL ile 180 TL arasındadır.
